به‌مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات جایزه امسال یونسکو به نیلوفر حامدی، الهه محمدی و نرگس محمدی اعطا شد. دبیرکل سازمان ملل از دولت‌ها خواست تا از سرکوب رسانه‌ها دست بردارند.
زمانه: سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) سه‌شنبه شب ۱۲ اردیبهشت / ۲ مه جایزه برتر آزادی مطبوعات سازمان ملل را به سه روزنامه‌نگار زن زندانی در ایران «به دلیل تعهدشان به حقیقت و مسئولیت‌پذیری» اعطا کرد.
نیلوفر حامدی، خبرنگار روزنامه «شرق» در شهریور سال گذشته خبر مرگ ژینا (مهسا) امینی را که در بازداشت گشت ارشاد بود منتشر کرد و الهه محمدی، خبرنگار روزنامه «هم‌میهن» گزارش مراسم خاکسپاری ژینا (مهسا) امینی در سقز را نوشته بود. مرگ ژینا (مهسا) امینی موجی از اعتراضات چند ماهه را در ده‌ها شهر سراسر ایران برانگیخت.
برنده سوم این جایزه نرگس محمدی است که سال‌ها به‌عنوان روزنامه‌نگار فعالیت کرده و یکی از برجسته‌ترین فعالان حقوق بشر در ایران است.
اودری آزولای، مدیرکل یونسکو در مراسمی در نیویورک، برندگان را معرفی کرد و گفت:
اکنون بیش از هر زمان دیگری، ادای احترام به همه زنان روزنامه‌نگاری که از انجام وظایف خود منع و با تهدید و حمله علیه امنیت شخصی خود مواجه می‌شوند، اهمیت دارد.
زینب سلبی، رئیس هیئت داوران بین‌المللی متشکل از کارشناس‌های رسانه که برندگان امسال را برگزیدند، گفت کار شجاعانه این سه برنده «به یک انقلاب تاریخی به رهبری زنان منجر شد». سلبی گفت:
آن‌ها هزینه سنگینی در راه تعهد خود به گزارش و انتقال حقیقت پرداختند و به همین دلیل ما متعهد هستیم که به آن‌ها احترام بگذاریم و اطمینان یابیم که تا زمانی که ایمن و آزاد نشده‌اند، صدای آن‌ها در سراسر جهان بازتاب خواهد یافت.
قوه قضائیه جمهوری اسلامی ۶ اردیبهشت اتهامات نیلوفر حامدی و الهه محمدی را «همکاری با دولت متخاصم آمریکا»، «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی» و «فعالیت تبلیغی علیه نظام» اعلام کرد. این اتهامات پس از ۲۰۰ روز بازداشت ابلاغ شد.
نیلوفر حامدی و الهه محمدی روز گذشته، سه‌شنبه ۱۲ اردیبهشت به بند زنان زندان اوین منتقل شدند.
نرگس محمدی بارها توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت و زندانی شده است. یونسکو گفته است که او هم‌اکنون در حال گذراندن حکم ۱۶ سال زندان خود در زندان اوین است.
نرگس محمدی در خارج از کشور به دلیل فعالیت‌هایش، از جمله علیه مجازات اعدام در ایران شناخته شده است. یونسکو افزوده است که نرگس محمدی به ارسال گزارش‌ها از زندان ادامه می‌دهد و در کتاب «شکنجه سفید» خود با زنان زندانی مصاحبه کرده است.
در جریان جنبش «زن، زندگی، آزادی» در ایران نزدیک به ۱۰۰ روزنامه‌نگار بازداشت شدند. به‌گفته فعالان حقوق بشر در ایران، از زمان شروع اعتراضات، دست‌کم ۵۲۹ نفر در تظاهرات کشته و بیش از ۱۹ هزار و ۷۰۰ نفر بازداشت شده‌اند. حکومت ایران هنوز آماری در این زمینه ارائه نکرده است، اما اذعان کرده که ده‌ها هزار نفر بازداشت شده‌اند.
«آزادی مطبوعات پایه دموکراسی و عدالت است»
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در پیامی به‌مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات هشدار داد که رسانه‌ها در هر گوشه جهان مورد حمله قرار گرفته‌اند و از همه کشورها خواست که از هدف قرار دادن حقیقت و کسانی که آن را گزارش می‌کنند، دست بردارند.
دبیرکل سازمان ملل، افزایش ۵۰ درصدی کشتار فعالان رسانه در سال ۲۰۲۲ را «غیرقابل باور» خواند و تأکید کرد که آزادی مطبوعات «پایه دموکراسی و عدالت است» و در معرض تهدید قرار دارد.
در سال گذشته میلادی دست‌کم ۶۷ فعال رسانهای کشته شدند. افزون بر این، پلتفرم‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، انتشار روایت‌های نادرست و آزار روزنامه‌نگاران را برای افراطی‌ها آسان‌تر کرده است.
گوترش گفت:
حقیقت با اطلاعات نادرست و سخنان نفرت‌انگیز که در پی محو کردن مرز میان واقعیت و توهم، علم و توطئه است، تهدید می‌شود.
او افزود فروپاشی صنعت رسانه، که منجر به بسته شدن خبرگزاری‌های محلی و رسانه‌ها «به دست عده معدودی» شده است، آزادی بیان را تهدید می‌کند.
همچنین قوانین جدیدی که توسط دولت‌های جهان تصویب شده‌اند، آزادی بیان را تهدید می‌کنند؛ مانند قانون تصویب‌شده در سال ۲۰۲۲ در روسیه که براساس آن هر کس اطلاعاتی درباره ارتش این کشور منتشر کند و مسکو آن را جعلی بداند ممکن است با ۱۵ سال زندان مواجه شود.
روسیه اواخر ماه مارس، ایوان گرشکویچ، خبرنگار وال استریت ژورنال، را به اتهام جاسوسی بازداشت کرد اما این روزنامه اتهامات او را رد کرده است. دولت آمریکا گفته است که گرشکویچ به اشتباه بازداشت شده و برای آزادی او تلاش می‌کند.
دبیرکل سازمان ملل به‌شدت از هدف قرار دادن فعالان رسانهای انتقاد کرد و گفت آن‌ها به‌طور معمول مورد آزار، ارعاب و بازداشت قرار می‌گیرند. او افزود نزدیک به سه چهارم زنان روزنامه‌نگار خشونت آنلاین را تجربه کرده‌اند و یک چهارم مورد تهدید فیزیکی قرار گرفته‌اند.
آنتونیو گوترش این سخنان را در پیامی ویدئویی برای بزرگداشت سی‌امین سالگرد روز جهانی آزادی مطبوعات بیان کرد. مجمع عمومی سازمان ملل برای نخستین بار در دسامبر ۱۹۹۳ سوم ماه مه را روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرد.
دبیرکل سازمان ملل گفت:
جهان باید برای توقف تهدیدها، حملات و زندانی کردن روزنامه‌نگاران به دلیل انجام وظایفشان متحد شود و جلوی دروغ‌ها و اطلاعات نادرست را بگیرد. همان‌طور که روزنامه‌نگاران از حقیقت دفاع می‌کنند، جهان نیز در کنار آن‌ها ایستاده است.
اودری آزولای، مدیر کل یونسکو نیز گفت ظهور عصر دیجیتال کل چشم‌انداز اطلاعات را در جهان تغییر داده است.
او گفت در حالی که پلتفرم‌های دیجیتال راه‌های جدیدی برای بیان و اطلاع‌رسانی فراهم کرده‌اند، «برای کسانی که اطلاعات نادرست، سخنان نفرت‌انگیز و تئوری‌های توطئه رواج می‌دهند نیز زمینه مناسبی فراهم کرده است».
آزولای با بیان این‌که «ما خود را بر سر دوراهی جدیدی می‌یابیم» هشدار داد:
مسیر کنونی ما را از تبادل نظر آگاهانه عمومی دور می‌کند و به سوی قطبی‌شدن بیشتر می‌کشاند. راه دیگر، راهی است که باید با هم متصور شویم تا اطمینان یابیم که اطلاعات می‌تواند کالای عمومی باقی بماند و برای همه قابل دسترس باشد.
آزولای افزود یونسکو در سال ۲۰۲۱ برنامه درسی الگو برای معلمان معرفی کرد تا «به‌منظور توسعه ذهنیت‌های انتقادی برای هدایت جریان‌های جدید در زمینه سواد رسانهای و اطلاعاتی» آن را به‌کار ببرند.
او گفت، با توجه به این‌که کسب‌وکار پلتفرم‌های دیجیتال بر اساس شمار کلیک‌ها و مراجعه‌کنندگان است، آن‌ها «غالباً هیجان‌گرایی را بر حقیقت ترجیح می‌دهند». اودری آزولای گفت به همین دلیل یونسکو در ماه فوریه یک کنفرانس جهانی برای رسیدگی به این موضوع ترتیب داد که با حضور بیش از چهار هزار علاقه‌مند برگزار شد. یونسکو همچنین در تلاش است تا مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را در مورد تعدیل و انتخاب محتوای آنلاین در اواخر سال جاری منتشر کند.
