عزیز ماملی
دوم بهمن ماە روزی است فراموش ناشدنی در تاریخ كردستان و از جایگاهی ویژە برخوردارست، زیرا سرآغاز دورانی است سرنوشت ساز، با تحولاتی چشمگیر و تغییراتی محسوس در عرصە سیاسی و اجتماعی و نیز در حوزە ساختاری جامعه كردستان. روز دوم بهمن ماه ١٣٢٤ نهادی دمكراتیك در كردستان ایران پایە ریزی شد كە با گذشتە وداع كرد، بە آیندە چشم دوخت و قاضی محمد چون رهبری فرزانە در مقام رئیس جمهور خودمختاركردستان در مهاباد، در راه تلاش در بە رسمیت شناختن هویت ملی كرد گامهای سازندە برداشت، پیوندهای بااهمیت ایجاد كرد، روابط دوستانە برقرار نمود و سازوكارهای دیپلماتیك ارزندە از خود بر جای گذاشت.
در شرایطی كە در سوم شهریور ١٣٢٠دیكتاتوری رضاشاە و همراهی او با فاشیزم آلمان هیتلری زمینە را برای ورود قوای بیگانە فراهم آورد و شمال و جنوب ایران توسط نیروهای اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیا اشغال گردید، این رویداد تغییراتی در فضای سیاسی مملكت ایجاد كرد. سازمانها و احزاب سیاسی شروع بە فعالیتهای سیاسی نمودند، آزادی مطبوعات منتهی بە انتشار كتب، روزنامە و نشریات گردید و مردم در بیانات و سخنرانیها و میتینگها شركت جستند.
در كردستان، مردم از سیاست “اتاناسیون” یا “دولت-ملت” رنج می برد و سیاست یكسان سازی رضاشاە با حقوق، فرهنگ و آداب و رسوم خلق كرد بە عناد برخاستەبود، اگر او در پهنە ایران بە رفع حجاب روی آوردەبود در كردستان مردم را رسما از پوشش البسە بومی محروم كردەبود و آنها ناگزیر از بە كنار نهادن لباسهای كردی و تحمل لباسهای فرنگی شدەبودند. مردم ناراضی و معترض بە مناطق دوردست ایران تبعید می گردیدند و یا در زندانها محبوس می شدند.
دراین زمان بود كە جامعە كردستان در صدد بر آمد مبارزات دمكراتیك خود را در قالب اصول و مقررات وموازین سیاسی و اجتماعی انسجام بخشد و در این راستا بە دمكراتیزە كردن و ارگانیزە كردن مبارزات در مسیر رسیدن بە اهداف دیرینە پرداخت. ابتدا بە تشكیل كوملە ژ ك ( جمعیت تجدید حیات) مبادرت ورزید و سپس با بهرە گیری از تحولات جهانی و بە منظور جلب حمایت نیروهای آزادیخواە از یك سو و همبستگی با سازمانها و احزاب سراسری و منطقەای در ایران از سوی دیگر، بە ایجاد حزب دمكرات كردستان اقدام نمود.
تشكیل این سازمان و حزب نوپا خط بطلانی بود بر ساختارهای قبیلەای و عشیرەای و جایگزینی آن بەوسیلە یك نهاد سیاسی با برنامە مشخص سیاسی، با اولویتهای ارگانیك و با پذیرش اصول و مبانی سازمانی. بدین ترتیب خلق كرد با برخورداری از نهادینەكردن مبارزات سیاسی بە مدنیت و مدرنیتە پا نهاد.
در تاریخ دوم بهمن ١٣٢٤، حزب دمكرات كردستان در اجرای برنامە دمكراتیك خود، در میدان چوارچرای شهر مهاباد، در یك میتینگ بیست هزارنفری جمهوری خودمختار كردستان را اعلام كرد و شخص قاضی محمد را بە ریاست جمهوری انتخاب نمود.
مدت زمان یازدە ماه كافی نیست برای انجام برنامەهای ضروری برای یك جامعه، اما در همین مدت كوتاه حكومت ملی كردستان موفق شد با ارزیابی از شرایط ایران و كردستان و اوضاع بین الملی تاحدود زیادی بە نیازمندیهای جامعه كردستان بپردازد :
زبان كردی در مدارس تدریس شد و تحصیلات مجانی و اجباری دایر گردید، تجارت و بازرگانی با خارج بە ویژه با اتحاد جماهیر شوروی بە بهبود معیشت و اقتصاد كردستان كمك كرد، سپاه ملی برای دفاع از دستاوردها و نیز تامین امنیت جامعە شكل گرفت، مبارزە جدی با ارتشا بە عمل، برقراری وحدت و روابط دوستانە با حكومت ملی آذربایجان یكی از دستاوردهای عمدە بود.
قاضی محمد شخصیتی بود متدین، روشنفكر، حقوقدان و مسلط بە اصول دیپلماسی . حسن رفتار سیاسی ایشان با نمایندگان و مسئولین اتحاد جماهیر شوروی و نیز با مقامات حكومت ملی آذربایجان فرهیختگی وی را بە نمایش گذاشت. وقتی از جانب نخست وزیر قوام السلطنە بە تهران دعوت شد، همە تلاشهای لازم را بە كار برد تا درمورد بە رسمیت شناختن نهادهای دمكراتیك كردستان و تامین حقوق خلق كرد در كردستان ایران با او بە توافق برسد، اما نخست وزیر وقت كە وقت گذرانی می كرد و برنامەهای ضدخلقی بر علیه حكومتهای آذربایجان و كردستان در سر می پرورانید هیچ وعدە و تعهدی بر گردە نگرفت.
سرانجام پس از حمله بە زنجان و تبریز و تسلط بر آن، ارتش رژیم شاه بە كردستان هم هجوم آورد و قاضی محمد تصمیم گرفت برای جلوگیری از خونریزی و كشتار مردم كردستان در میان آنان باقی بماند و سرانجام با برادرش صدر قاضی و عموزادەاش محمد حسین سیف قاضی در بیدادگاە نظامی در شهر مهاباد، بدون حق انتخاب وكیل و پشت درهای بستە بە اعدام محكوم گردیدند.
جمهوری خودمختار كردستان ادامە منطقی مبارزات گذشتە بود و محرك جنبش ملی كردستان ایران در انقلان ٥٧. در این دوران، كردستان با دفاع از دمكراسی، آزادیهای دمكراتیك و حقوق ملی خلق كرد بە مبارزه بر علیە ولایت فقیە قیام كرد و با ادامە نابرابریها بە نبرد پرداخت. این رویكرد یادگاری است كە از تاریخ ٢ی ریبەندان بر جای ماندەاست و حتما تا سرنگونی نظام منفور جمهوری اسلامی ایران ادامە پیدا خواهد كرد.
